Op dit onderwerp speelde het museum MU Hybrid Art House, die naast kunst en design veel digitale kunst programmeert, in 2019 in met de tentoonstelling Computer Grrrls. Toentertijd werd het werk van 21 hedendaagse vrouwelijke kunstenaars en collectieven, ontwerpers, makers en onderzoekers bij elkaar gebracht. Aan het woord hierover Angelique Spaans, directeur en curator van MU Hybrid Art House.
Werken die allen de onbezongen rol verkennen van vrouwen in de geschiedenis van de computer en het internet. Werk van vrouwen die er op uit zijn om het gebruik, het ontwerp en de ontwikkeling van technologie weer naar zich toe te trekken. Met dit werk bieden deze vrouwen een kritisch, sarcastisch, speculatief perspectief op informatie- en communicatietechnologieën die vooral door mannen worden ontworpen, terwijl ze een enorme invloed hebben op ons allemaal. Deze kunstenaars proberen ons denken over technologie te veranderen op een moment dat ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie –
de meest disruptieve technologie sinds het internet – een gevaar vormen voor de zwaarbevochten vooruitgang.
Kunstmatige intelligentie
Onderzoeker Kate Crawford verwoordde deze dreiging in een opiniestuk in de New York Times als volgt: “Zoals alle eerdere technologieën weerspiegelt kunstmatige intelligentie de waarden van haar makers. Daarom doet inclusiviteit ertoe, want anders lopen we het risico dat we een machine-intelligentie ontwerpen die een beperkte, geprivilegieerde kijk op de samenleving reproduceert, met zijn oude, vertrouwde stereotypes en vooroordelen.”
De Computer Grrrls-kunstenaars onthullen de discriminatie en de gendernormen die met computercode zijn verweven. Zo struinde Facemash, de voorloper van Mark Zuckerbergs Facebook, de servers van Harvard af op jacht naar foto’s van vrouwelijke studenten, waarna mannelijke gebruikers ze konden rangschikken op basis van hun uiterlijk. Je zou het een eerste symptoom van de nog altijd sterke ‘bro culture’ bij startups kunnen noemen.
(Her-)coderen
Om die ontwikkeling een halt toe te roepen gaan vrouwelijke kunstenaars de uitdaging aan om zelf te coderen en her-coderen, om zo ook andere stemmen en ervaringen dan alleen die van witte mannen de technologie te laten voeden. Ze gebruiken verschillende methodes: high- en low-tech door elkaar, zoals VR, 3D-prints en algoritmes, YouTube tutorials en soldeerbouten. Door hun scherpe analyses en herstorische perspectieven trekken de Computer Grrrls het heersende beeld van technologische vooruitgang in twijfel. Ze leggen de onderliggende machtsdynamieken en het digitale (neo-)kolonialisme bloot en propageren nieuwe vormen van verbinding. Samen overwinnen deze kunstenaars het huidige gebrek aan utopische ideeën en vormen ze een denkbeeldige toekomst van waaruit we ons kunnen bezinnen op het heden.
Expositie
De reizende tentoonstelling Computer Grrrls heeft MU, één van de zes toonaangevende hedendaagse kunstinstituten van Nederland, uitgevoerd in nauwe samenwerking met HMKV uit Dortmund en La Gaité Lyrique uit Parijs. De tentoonstelling bestond uit een lange wand waarop een tijdlijn te zien was. Een tijdlijn die al begon in 1740 en doorliep tot nu. Aan de hand van vele voorbeelden werd niet de ‘HIS-story’, maar juist ‘de HER-story’ vertelt ofwel de invloed van vrouwen op het computertijdperk. De titel van de tentoonstelling was geïnspireerd op een artikel uit het vrouwenmagazine Cosmopolitan van april 1967, waarin informatica werd geprezen als een veelbelovende nieuwe carrière voor vrouwen. Ironisch genoeg verscheen het stuk net op het moment dat het aandeel mannen in dit werkveld begon toe te nemen.
Meer mannen
Die trend zette door met de opkomst van de personal computer – het ultieme ‘jongensspeelgoed’ – in de jaren tachtig van de vorige eeuw, en de archetypes van de ‘nerd’ en de ‘hacker’ die tegelijkertijd ontstonden. En wat te denken van de ‘gameboy’ – het is meteen duidelijk voor wie die bedoeld was. Vandaag de dag wordt het digitaal domein nog altijd grotendeels gedomineerd door mannen. Maar dat is niet altijd zo geweest en zal als het goed is ook niet altijd zo blijven. Al in de jaren negentig riepen cyberfeministen vrouwen op om zich in het tijdperk van het internet opnieuw meester te maken van de technologie.
Rekenwonder
Computers droegen immers in een niet zo ver verleden ‘rokken’ volgens de voormalig NASA-wiskundige Katherine Johnson. Deze dame stond model voor één van de hoofdrolspeelsters in de Hollywoodfilm ‘Hidden Figures’, een biopic over de onmisbare rol die drie briljant rekenende Afrikaans-Amerikaanse vrouwen speelden bij de eerste buitenaardse vluchten van NASA.
Pioniersrol
Vrouwen werken al heel lang met machines. Denk maar eens aan beroepen als typistes, telegrafisten, telefonistes, machinegegevensverwerkers en programmeurs. Zij hebben een belangrijke pioniersrol gespeeld, zij het veelal anoniem, bij de ontwikkeling van innovatieve technologieën. Ze hielpen machines en datgene wat ze bewerkten – van ponskaarten tot software – ontwikkelen en bedienen.
Vrouwen
Heden ten dage beschrijft het woord computer een machine, maar in de eerste helft van de twintigste eeuw was het een beroep dat veelal door vrouwen werd uitgeoefend. Vrouwen kraakten astronomische gegevens, ontcijferden nazi-codes en berekenden balanstrajecten voor het leger. Zij werden ‘Bletchley Girls’, ‘Rocket Girls’ of ‘ENIAC Girls’ genoemd. Ze konden rekenen als de besten en staken hun mannelijke collega’s naar de kroon – al werden ze natuurlijk ook ingehuurd omdat ze beduidend minder duur waren – de huidige loonkloof komt dan ook zeker niet uit de lucht vallen.
